فتق حالتی است که در آن یک جزء از اعضای بدن یا بافت چربی از طریق یک ناحیه ضعیف یا سوراخ در عضله یا بافت همبند بیرون می‌زند. این وضعیت ممکن است به ایجاد برآمدگی یا ورم در ناحیه آسیب‌دیده منجر شود. بیشتر فتق‌ها در نواحی شکمی یا کشاله‌های ران دیده می‌شوند، اما امکان ظهور آن‌ها در قسمت‌های دیگر بدن نیز وجود دارد که می‌تواند باعث ایجاد درد، ناراحتی یا علائم دیگری شود.
در حالی که اکثر فتق‌ها خطر جدی برای زندگی ندارند، اما معمولاً به صورت خودبخود درمان نمی‌شوند و در برخی موارد ممکن است برای جلوگیری از بروز عوارض جدی نیاز به جراحی داشته باشند. با وجود اینکه فتق به‌خودی‌خود درمان نمی‌شود، اقدامات پزشکی مناسب یا تغییرات در سبک زندگی می‌تواند اثرات آن را کاهش دهد و از بروز مشکلات حاد مانند اختناق جلوگیری کند. مراجعه به جراح عمومی برای درمان فتق امری ضروری است.
فتق چیست؟
فتق زمانی به وجود می‌آید که یک عضو از طریق بینابینی در عضله یا بافتی که آن را نگه می‌دارد، به بیرون برود. به عنوان مثال، روده‌ها ممکن است از یک ناحیه ضعیف در دیواره شکم بیرون بزنند. انواع مختلف فتق بسته به محل وقوع آن موجود است، اما بیشتر فتق‌ها در ناحیه شکم ایجاد می‌شوند و ممکن است در منطقه بالای ران، ناف و کشاله ران نیز دیده شوند.
پراکندگی فتق چگونه است؟
فتق‌هایی مانند فتق اینگوئینال در حدود۲۵ درصد از مردان و فتق هیاتال در حدود۲۰ درصد از افراد جوان و۵۰ درصد کسانی که بیشتر از۵۰ سال دارند، شایع است. همچنین، فتق مادرزادی نسبت به نوع ناف، تقریبا۱۵ درصد از نوزادان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
علائم فتق چیست؟
برآمدگی یا توده‌ای در ناحیه آسیب‌دیده، رایج‌ترین علامت فتق اینگوئینال محسوب می‌شود. ممکن است شما این توده را در دو طرف استخوان شرمگاهی احساس کنید، به ویژه زمانی که در حالت ایستاده، خم شدن یا سرفه انجام دهید. سایر علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد یا ناراحتی در ناحیه آسیب‌دیده، به خصوص در زمان خم شدن، سرفه کردن یا بلند کردن اشیاء
- احساس ضعف، سنگینی یا فشار در شکم
- احساس سوزش یا درد در محل برآمدگی
- رفلکس اسید: وقوع اسید معده به درون مری که احساس سوزش در قسمت فوقانی معده را به همراه دارد.
- درد در قفسه سینه
- اختلال در بلع
در مورد کودکانی که دچار فتق هستند، برآمدگی ممکن است فقط در زمان گریه ظاهر شود. در برخی موارد، فتق ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد و ممکن است شما در طول معاینه پزشکی به‌طور تصادفی از وجود آن مطلع شوید.
۱. علائم باد فتق در مردان چیست؟ چگونه بفهمیم باد فتق داریم؟
در مردان، نشانه‌های فتق شامل برآمدگی قابل مشاهده در کشاله ران یا کیسه بیضه، درد، احساس سنگینی و ناراحتی در ناحیه آسیب‌دیده است که در حین فعالیت‌های فیزیکی یا سرفه در آن ناحیه افزایش می‌یابد. برای تشخیص و درمان صحیح، مشاوره پزشکی الزامی است.
۲. فتق در کودکان
فتق در کودکان عمدتاً در ناحیه کشاله ران یا ناف بروز می‌کند. علائم ممکن است شامل برآمدگی قابل مشاهده، درد یا ناراحتی در زمان فعالیت باشد. فتق مغبنی در پسران شایع‌تر است، در حالی که فتق ناف ممکن است در هر دو جنس (پسر و دختر) دیده شود.
علل و عوامل مؤثر در ایجاد فتق چیست؟
فتق به دلیل ترکیبی از ضعف عضلات و فشار، بروز می‌کند. این حالت ممکن است یک شبه یا طی یک بازه زمانی طولانی به شکل تدریجی به وجود بیاید. علل شایع باد فتق شامل:
- وجود ناتوانی در بسته شدن کامل دیواره شکم در رحم که جنبه مادرزادی دارد.
- سن بالا
- سرفه‌ی مزمن
- ضعف عضلانی ناشی از آسیب یا عمل جراحی
عواملی که می‌توانند بر فشار در بدن تأثیر بگذارند و به فتق وتشدید آن بیانجامند، عبارتند از:
- بارداری: فشار بر روی شکم
- یبوست: ایجاد فشار هنگام خروج مدفوع
- بلند کردن اشیای سنگین
- وجود مایع در شکم
- افزایش وزن ناگهانی
- عمل جراحی قبلی در ناحیه فعلی فتق
- سرفه مداوم یا عطسه
عوامل خطر فتق
عواملی که می‌توانند خطر ابتلا به فتق را افزایش دهند شامل:
- سابقه فردی یا خانوادگی مبتلایان به فتق
- اضافه‌وزن یا چاقی
- سرفه مزمن
- یبوست مزمن
- سیگار کشیدن که خود سبب سرفه مزمن می‌شود.
- شرایطی نظیر فیبروز کیستیک که می‌تواند به‌طور غیرمستقیم خطر ابتلا به فتق را افزایش دهد.
روش‌های تشخیص فتق به چه صورت است؟
تشخیص فتق معمولاً از طریق معاینه فیزیکی صورت می‌گیرد. پزشک با لمس ناحیه شکم یا کشاله ران در زمان ایستادن، سرفه یا کشش، به وجود برآمدگی پی می‌برد. تشخیص فتق هیاتال به وسیله عکس‌برداری و آندوسکوپی انجام می‌شود. روش‌های دیگر شامل:
- عکس‌برداری با بلع باریم، که تصاویر اشعه X از دستگاه گوارش ثبت می‌شود.
- آندوسکوپی که شامل دوربینی کوچک است که از طریق گلو به مری و معده فرستاده می‌شود.
- سونوگرافی که با امواج صوتی ساختارهای داخلی بدن را نشان می‌دهد.
روش‌های درمان فتق چگونه است؟
روش درمان به اندازه و شدت علائم فتق بستگی دارد. گزینه‌های درمانی شامل: نظارت بر وضعیت، تغییر سبک زندگی، استفاده از دارو یا انجام جراحی است:
- تغییر در سبک زندگی
- تغییر عادات غذایی می‌تواند علائم فتق هیاتال را کاهش دهد، اما فتق را از بین نمی‌برد.
- اجتناب از غذاهای حجیم یا سنگین
- نخوابیدن یا دراز نکشیدن بلافاصله پس از صرف غذا
- حفظ وزن مناسب
چند تمرین ممکن است به تقویت دیواره‌های اطراف فتق کمک کند. با این حال، نادرست انجام دادن این تمرین‌ها ممکن است منجر به افزایش فشار در ناحیه فتق شود. بنابراین بهتر است قبل از انجام تمرینات، با پزشک یا فیزیوتراپیست مشورت کنید.
۱. درمان فتق با دارو
اگر به فتق هیاتال مبتلا هستید، داروهایی که برای کاهش اسید معده تجویز می‌شوند، می‌توانند علائم شما را تسکین دهند.
۲. عمل جراحی فتق
چنانچه فتق بزرگ‌تر شده یا باعث درد می‌شود، جراحی برای ترمیم فتق (بستن سوراخ موجود در دیواره شکم) ضروری است. جراحی می‌تواند به صورت باز یا به صورت لاپاروسکوپی انجام شود.
جراحی لاپاروسکوپی به واسطه دوربین و ابزاری کوچک انجام می‌شود و به بافت‌های اطراف آسیب کمتری وارد می‌کند. روند نقاهت برای این نوع جراحی به طور معمول کوتاه‌تر است، اما ممکن است خطر عود فتق بیشتر باشد.
مدت زمان عمل جراحی فتق
زمان دقیق انجام عمل به نوع و اندازه فتق و همچنین احتمال وجود عوارض بستگی دارد. به طور کلی، جراحی‌های فتق معمولاً بین۴۵ دقیقه تا۲ ساعت طول می‌کشند.
مراقبت‌های پس از عمل و مدت زمان استراحت
جراحی باز به دوره نقاهت طولانی‌تری نیاز دارد و ممکن است تا۶ هفته نتوانید فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید.
رابطه جنسی پس از عمل جراحی فتق
جراحان پیشنهاد می‌کنند که از فعالیت جنسی به مدت چند روز تا چند هفته پس از عمل خودداری کنید. در صورت انجام جراحی لاپاروسکوپی، معمولاً امکان برقراری رابطه جنسی زودتر وجود دارد.
نحوه خوابیدن پس از جراحی فتق
در هفته‌های اول پس از عمل، بهتر است به پشت بخوابید و از تغییر وضعیت در هنگام خواب اجتناب کنید. خوابیدن به پهلو در صورتی که دچار کمردرد نباشید، بلامانع است.
برای درمان خانگی، پیشنهاد می‌شود که استراحت کنید و از فعالیت‌هایی که به ناحیه آسیب‌دیده فشار می‌آورند پرهیز کنید:
- استفاده از مسکن‌های بدون نسخه برای تسکین درد و ناراحتی.
- پوشیدن کمربند حمایتی برای کاهش درد.
- استفاده از کمپرس سرد یا گرم برای کاهش درد یا تورم.
- حفظ وزن مناسب و مصرف غذاهای با فیبر بالا برای جلوگیری از یبوست.
۴. درمان فتق در طب سنتی
پزشکان طب سنتی برای درمان فتق استفاده از مواد زیر را (بدون زیاده‌روی) توصیه می‌کنند:
- سرکه سیب
- بابونه
- آب گرم
- جوش‌شیرین
- آب آلوئه‌ورا
- تخم شوید
- ریشه شیرین‌بیان
انواع مختلف فتق کدامند؟
تحلیل انواع مختلف فتق نشان‌دهنده تنوع این بیماری است که در جدول زیر نمونه‌هایی از آن را مشاهده می‌کنید:
فتق اینگوئینال یا کشاله ران
فتق کشاله‌ران شایع‌ترین نوع فتق است که حدود۷۰% از موارد را شامل می‌شود و گاه به صورت همزمان نیز رخ می‌دهد. این نوع فتق زمانی ایجاد می‌شود که روده از نقطه ضعفی در دیواره پایینی شکم به داخل کانال اینگوئینال بروید.
کانال اینگوئینال در کشاله‌ران مردان جایی است که طناب اسپرماتیک از شکم به کیسه بیضه می‌گذرد. در زنان، این کانال شامل رباطی است که رحم را در موقعیت خود نگه می‌دارد.
این نوع بیماری بیشتر در مردان شایع است زیرا بیضه‌ها در دوران نوزادی از طریق این کانال به کیسه بیضه می‌رسند و پس از این فرآیند، این کانال به طور طبیعی بسته می‌شود. گاهی اوقات، این امر به درستی انجام نمی‌شود و ناحیه‌ای از بدنه ضعیف برای ایجاد فتق تشکیل می‌شود.
فتق هیاتال
این نوع فتق زمانی رخ می‌دهد که بخشی از شکم به واسطه دیافراگم وارد قفسه صدری بشود. دیافراگم یک لایه عضلانی است که بین اندام‌های شکمی و قفسه سینه جدایی ایجاد می‌کند و در فرآیند تنفس کمک می‌کند.
فتق هیاتال معمولاً در افراد بالای۵۰ سال و به علت نقص مادرزادی در زمان تولد در کودکان شایع است. این حالت معمولاً منجر به مشکلاتی نظیر رفلاکس معده و سوزش در میانه سینه می‌شود.
فتق ناف چیست؟
فتق ناف در کودکان و نوزادان زیر۶ ماه ایجاد می‌شود. این حالت زمانی بروز می‌کند که روده‌ها از دیواره شکم به سمت ناف بیرون می‌زند. ممکن است در ناحیه ناف کودک برآمدگی مشاهده کنید، به خصوص وقتی که کودک گریه می‌کند.
فتق ناف به طور معمول به دلیل تقویت عضلات دیواره شکم تا یک سالگی برطرف می‌شود. اگر این شرایط تا یک‌سالگی ادامه داشته باشد، ممکن است به جراحی برای ترمیم نیاز باشد.
فتق برشی چیست؟
این نوع فتق پس از انجام جراحی شکمی ایجاد می‌شود و روده‌ها از ناحیه برش یا بافت آسیب‌دیده به بیرون می‌زنند.
فتق بیضه چیست؟
فتق بیضه یا فتق مغبنی با بیضه حبس‌شده زمانی بروز می‌یابد که بیضه‌ها به دلیل فتق در کانال اینگوئینال گیر می‌کنند. اگر درمان به موقع انجام نشود، خطر درد والا، تورم و آسیب به کیسه بیضه وجود دارد.
جمع‌بندی و راهنمایی برای مراجعه به پزشک
فتق یک نوع بیماری است که باعث خروج بافت‌های بدن از نواحی ضعیف می‌شود و هم در کودکان و هم در بزرگسالان شایع است. در حالی که فتق‌های کودکان معمولاً خود به خود حل می‌شوند، بزرگسالان ممکن است نیازمند جراحی باشند.
